NOWA RUDA - przewodnik historyczno turystyczny

Nowa Ruda - górne miasto: ul.Kościelna

ul. Kościelna

Kirchgasse (1584, 1789r.)
Oberkirchgasse (1623r.)
Kościelna (po 1945r.)


Ulica została wytyczona w II poł. XVIw. od zamku ku kościołowi parafialnemu. W tym czasie mieli przy niej domy najzamożniejsi mieszkańcy miasta, w tym burmistrzowie i ławnicy.
W 1597r. przy jej wschodnim krańcu wzniesiono nowy zespół dworski (Oberwalditzerhof). Domy wzniesione w tym czasie uległy zniszczeniu w 1622r. w czasie pożaru, który był skutkiem ataku wojsk cesarskich na miasto.
Nowy układ zabudowy pojawił się na przełomie XVII i XVIII wieku i należał do niego zespół kościelny i dworski. Pozostałą zabudowę ulicy stanowiły budynki mieszkalne. Stan ten zachował się do 1884 roku, kiedy na skutek pożaru spłonął kościół parafialny, a nowy wzniesiono w latach 1885-1890r.
Budynki mieszkalne pochodzą z różnych okresów zabudowy.

do góry

Dawny Dom Zarządu miasta, ul. Kościelna 1

Jest to dawny dom zarządu miasta (Stadthaus), który został zbudowany w 1849r. przez mistrza murarskiego Schönfeldera na miejscu zlikwidowanego browaru. Odbywały się w nim zebrania magistratu do końca lat 80 - tych XIX w., kiedy w ratuszu znajdował się sąd. W podwyższonym w 1876r. o piętro budynku znajdowała się sala posiedzeń, pomieszczenia na spotkanie towarzyskie, mieszkanie burmistrza, policyjny areszt oraz klasa szkolna lokalnego seminarium nauczycielskiego. Później użytkowany jako urząd finansowy, w latach 1907 - 1913 jako siedziba królewskiego seminarium nauczycielskiego.
Obecnie znajdują się w nim siedziby partii politycznych, biur poselskich oraz instytucji publicznych.

do góry

Kavalierhaus, ul. Kościelna 8 -

Zbudowany przed 1736r. Według lokalnej tradycji dostępny z zamku przez podziemny korytarz, uważany był za dom służący rozrywce właścicieli dóbr (Kavalierhaus). Przebudowany w latach 1910 -1920.

do góry

Dawny dom starców i sierot, obecnie klasztor Sióstr Salezjanek, ul. Kościelna 10:

Obecnie klasztor Sióstr Salezjanek.
Zbudowany w 1690r. (data na portalu) jako wydłużony budynek zwrócony kalenicowo ku ulicy, nakryty dachem czterospadowym, przebudowanym w 1781r.
W 1898r. dom kupiono i przeznaczono na sierociniec i dom starców.
W 1900r. rozpoczęły tu działalność siostry Jadwiżanki, które założyły przy sierocińcu szkołę.
Na pocz. XXw. została placówce nadana nazwa Stillfriedstift w nawiązaniu do starego szpitala, fundowanego w XVIw. który był pod patronatem właścicieli dóbr noworudzkich.
Obecnie znajduje się tam klasztor Sióstr Salezjanek, które nawiązując do tradycji prowadzą w nim przedszkole oraz szkolny oddział "0".

do góry

Kościół parafialny p.w. św.Mikołaja

Według przekazów kościół był niewielki. W 1577r. dobudowano do niego kaplicę, w 1596 wzniesiono wieżę. W 1605r. Stillfriedowie zbudowali w nim swój grobowiec rodzinny, umieszczając w nim liczne epitafia. Taki stan rzeczy przetrwał do 1622 r, kiedy to w czasie wojny trzydziestoletniej cesarskie oddziały hrabiego Thurna napadły na Nową Rudę, spaliły ją (w kościele spaliła się wieża) oraz wzięły do niewoli właściciela dóbr noworudzkich Bernharda Stillfrieda i jego syna, który w 1625r. utracił część swoich włości a, chcąc je odzyskać, musiał przejść na katolicyzm. Katolicy przejęli kościół w 1622r. a rok później ostatni ewangelicki pastor, Adam Franz, opuścił swoją parafię.

Pierwszą próbę odbudowy spalonego po części kościoła podjął proboszcz Christoph Schmidt w 1623 r., a jego dzieło kontynuował od 1630r. Christoph Riedel. Odbudowę kościoła finansowali właściciel noworudzkich dóbr, Bernhard II von Stillfried, oraz jeden z członków rady miejskiej. Miała ona miejsce w bardzo trudnym okresie, ponieważ w 1633r. wybuchła na Ziemi Kłodzkiej zaraza, której ofiarą padło m.in. 990 mieszkańców Nowej Rudy. Ponadto w 1656r. wybuchł w mieście groźny pożar, który strawił część zabudowań rynku. Mimo wszystko prace trwały. W latach 1659-1660 kościół był przebudowywany w stylu wczesnego baroku, połączonego z tradycyjną późnorenesansową architekturą. Związane to było z działalnością na Ziemi Kłodzkiej Andrei Carove - Włocha, który był także prawdopodobnie autorem przebudowy zamku noworudzkiego, być może także jego dziełem jest również obecna kaplica na Górze Św. Anny.

Andrea Carove (ok. 1620- 1630-1673-1674) - włoski architekt działający na Ziemi Kłodzkiej, oprócz obiektów noworudzkich, jest także autorem wzniesienia części kolegium jezuickiego w Kłodzku oraz tamtejszego konwiktu (obecnie siedziba Muzeum Ziemi Kłodzkiej). Prawdopodobnie brał udział także przy barokizacji kłodzkiej fary, przebudowie kłodzkiego kościoła Franciszkanów - Reformatów oraz budowie kaplicy św.Antoniego Padewskiego koło Gorzanowa.

W trakcie przebudowy kościół został powiększony od strony południowej, otrzymał też nowe sklepienia. Dobudowano także nowe kaplice. Na podstawie zachowanych jedynie ilustracji z jego wyglądem zarówno zewnętrznym, jak i wnętrza historycy sztuki W trakcie przebudowy kościół został powiększony od strony południowej, otrzymał też nowe sklepienia. Dobudowano także nowe kaplice. Na podstawie zachowanych jedynie ilustracji z jego wyglądem zarówno zewnętrznym, jak i wnętrza historycy sztuki dopatrują się głównie w rozwiązaniu wnętrza świątyni stylu wczesnego baroku, który cechował się logiką układu i przestrzennym powiązaniem prezbiterium i nawy. Ołtarz główny, poświęcony św.Mikołajowi i ufundowany przez noworudzkich tkaczy, był doskonale zharmonizowany z architekturą wnętrza. Zwieńczenie ołtarza wsparte było na sześciu kolumnach (po trzy z każdej strony). Boczne ołtarze (Matki Bożej - ufundowany przez Bractwo Różańcowe, św.Krzyża -przez ocalonych ze szponów zarazy parafian) były poświęcone 6 lipca 1665r. przez kardynała praskiego Ernesta von Harracha (dzień wcześniej poświęcił kaplicę na Górze św.Anny). W 1672r. wybudowano piękną renesansową ambonę, a w następnych latach kolejne ołtarze boczne: św.Antoniego i Szkaplerzny w 1710r. oraz św.Jana Nepomucena i św.Franciszka Ksawerego w 1745r.

W takim stanie kościół przetrwał do 23 maja 1884 roku, kiedy to doszło do wielkiego pożaru w mieście, który wybuchł w oficynie jednego z domów w rynku. Od wiejącego w kierunku zachodnim wiatru ogień zajął gontowe dachy kościoła i plebanii. W krótkim czasie spłonęła wieża kościelna, a stopione dzwony runęły w dół. Do wnętrza płomienie wtargnęły od wieży przez chór organowy. Z płonącego kościoła uratowano Najświętszy Sakrament, główne obrazy, figury, szaty kościelne i naczynia. Spłonęły zaś wszystkie ołtarze, ławki, ambona i organy. Część sklepienia runęła dwa dni później. Po pożarze kościół zamierzano pierwotnie odbudować, ale nie pozwolił na to stan jego murów, które w 1885r. wysadzili w powietrze saperzy z Nysy. Zdecydowano się na budowę nowego i jednocześnie większego.

Projekt nowego i jednocześnie obecnego kościoła parafialnego wykonał Joseph Ebers.

Joseph Ebers (1845 - 1923) - architekt diecezji wrocławskiej, w latach 1864 - 1869 kształcił się na Politechnice w Hanowerze, w 1883r. został powołany na radcę budowlanego w biskupstwie wrocławskim. W latach 1885 - 1900 realizował zamówienia diecezji. W swoich projektach nawiązywał m.in. do gotyku niemieckiego, śląskiego, neogotyku szkoły hanowerskiej oraz architektury protestanckiej Berlina.

Wybrany przez niego nowy typ przestrzenny trzynawowego kościoła miał znaczenie przede wszystkim funkcjonalne, bowiem umożliwiał skupienie wiernych blisko ołtarza. Nowy kościół, już nieorientowany, powstał w miejscu dawnego, lecz, żeby się pomieścił, trzeba było dokupić dwie dodatkowe parcele. Ponadto kościół ustawiono nieco inaczej, niż poprzedni, bowiem prezbiterium skierowano ukośnie w stronę ul. Kościelnej, a fasadę w kierunku rzeki Włodzicy. Posadowiony na wzniesieniu kościół został jeszcze bardziej wyeksponowany, co nie wszystkim - jak się okazało - się podobało. Wnętrze kościoła nawiązuje do wnętrz katedr francuskich i niemieckich kościołów halowych.

27 lipca 1885r. uroczyście wmurowano poświęcony kamień węgielny. Prace budowlane prowadzili majstrowie: Adam z Włodowic, a w rok później Adolf Lauterbach z Wojborza. Do końca 1886r. ukończono budowę ścian zewnętrznych, a w rok później wzniesiono potężne filary, które podtrzymują całe jego sklepienie. W 1888r. założono wiązadła dachowe, a mistrz Wachsmann z Jeleniej Góry pokrył całość francuską dachówką. Rok później (1889) wybudowano wysoką na 72m. wieżę. Okazało się jednak, że źle rozmieszczono piaskowcowe elementy zwieńczenia hełmu, który zaczął się przechylać. W 1902r. trzeba było wykonać go na nowo. Prace te prowadził przedsiębiorca budowlany Irmscher z Ludwikowic, który zwieńczenie hełmu wykonał nie z piaskowca, lecz z granitu.

W 1889r. spotkała parafię noworudzką żałoba, bowiem 25 czerwca zmarł jej proboszcz ks.Ernest Hoffmann, który był inicjatorem i duszą odbudowującego się kościoła. Wcześniej chorował, stąd też w celu podratowania zdrowia udał się do Karlovych Varów (Czechy), a zmarł w drodze powrotnej, w Pradze. Parafianie sprowadzili ciało swego proboszcza i pochowali go w nieukończonym jeszcze kościele, na skrzyżowaniu naw. Miejsce grobu wskazuje ozdobna metalowa płyta. Nowo mianowany proboszcz, ks.Augustin Staude, który 13 listopada przyszedł do Nowej Rudy ze Świerków, dokończył budowę kościoła. W tym czasie polichromię jego sklepienia wykonywał malarz Krachwitz z Ząbkowic, w 1890r. ułożono posadzki. W prezbiterium wykonano je z mozaikowych płyt z Mettlach, a w nawach z płyt piaskowcowych z Linsee nad Wezerą. W tym też roku powstały witraże, dzwony, wykonane w ludwisarni Gustawa Colliera w Zehlendorf pod Berlinem oraz ołtarze.

Uroczystość konsekracji nowego kościoła odbyła się 18 października 1890r. Dokonał jej Franz hrabia Schönborn, kardynał Pragi. W 1896r. zmarł proboszcz ks.Staude a jego miejsce zajął ks.Arnold Wachsmann, który kontynuował dalsze prace. Jeszcze w tym samym roku ślusarz Tadeusz Bittner wykonał na miejsce jednego wielkiego żyrandola (zamówionego przez Ebersa we Wrocławiu, liczył 48 ramion świeczników i 16 wieżyczek z figurami świętych i aniołów) dwa mniejsze. Następnie rozpoczął obok wieży kościoła budowę kaplicy Matki Boskiej Bolesnej, pod którą ułożono część szczątków zmarłych, którzy niegdyś byli pochowani na istniejącym wówczas przykościelnym cmentarzu. W 1901r. zainstalowano w kościele światło elektryczne, a w 1912r. doprowadzono wodociągiem wodę źródlaną spod Góry św.Anny, co przydało się mieszkańcom miasta, zwłaszcza w czasie I wojny światowej. 30 czerwca 1917r. zabrano z kościoła na potrzeby wojenne odlane z brązu dzwony, miedziane rynny z dachów i piszczałki z organów. Nowe dzwony, odlane już ze stali, po raz pierwszy odezwały się w Wielką Sobotę 28 marca 1919r. Nowe piszczałki do organów założono w grudniu 1927r.

W 1919r. nowym i - jak się okaże później - ostatnim niemieckim proboszczem parafii noworudzkiej został ks.Georg Wache. Za jego czasów dokonano w 1924r. w ówczesnym domu starców i sierot (obecnie siedziba Sióstr Salezjanek przy ul. Kościelnej) otwarcia kaplicy pod wezwaniem Najświętszego Serca Jezusowego. W tym też roku w kościele pojawiły się obrazy stacji Drogi Krzyżowej, które umożliwiły odprawianie tego nabożeństwa w kościele parafialnym, bowiem wcześniej odprawiano je tylko w kościele Podwyższenia św.Krzyża. Wcześniej plac wokół kościoła został na miejscu dawnych "kocich łbów" wybrukowany kostką granitową. W 1928r. rozpoczęto budowę kościoła w sąsiednich Włodowicach, które też były częścią noworudzkiej parafii.

W czasie II wojny światowej, mimo pewnych trudności, udało się w kościele założyć poprzez firmę "Teodor Mahr i Synowie" trzy żeliwno-stalowe piece, co umożliwiło ogrzewanie kościoła. Okazało się to rzeczą kosztowną, bowiem w czasie sezonu grzewczego zużywano około 60-70 ton węgla.

II wojna światowa oszczędziła miasto, jak i też kościół, a rok 1945 przyniósł nie tylko pokój, ale i koniec podporządkowania kościoła rzymsko-katolickiego na Ziemi Kłodzkiej diecezji praskiej. Księża niemieccy duszpasterzowali parafią noworudzką do 14 marca 1946 roku, kiedy to z grupą swoich wiernych wyjechali na tereny dzisiejszych Niemiec.

W okresie 223 lat istnienia kościoła parafialnego w tzw. górnej części miasta zarządzali nim następujący proboszczowie:
1623 - 1630 Christoph Schmidt
1630 - 1675 Christoph Riedel
1675 - 1682 Friedrich Sartorius
1682 - 1683 Andreas Jung
1683 - 1684 Michael Bilkowsky
1684 - 1693 David Heintke
1694 - 1706 Franz Wibeger
1706 - 1728 Melchior Straube
1728 - 1762 Franz Erhard
1763 - 1765 Johann Pfeifer
1765 - 1774 Josef Welenowsky
1774 - 1793 Joseph Moschner
1793 - 1804 Joseph Stein
1804 - 1826 Johann Heintze
1826 - 1840 Anton Gebauer
1841 - 1847 Joseph Fischer
1847 - 1848 Anton Schmidt
1848 - 1878 Franz Brand
1878 - 1889 Ernst Hoffmann
1889 - 1895 Augustin Staude
1896 - 1919 Arnold Wachsmann
1919 - 1946 Georg Wache

Pierwszym polskim księdzem pracującym w noworudzkiej parafii był ks.Józef Listopad, pochodzący z diecezji lwowskiej, który już od października 1945r. opiekował się pierwszymi polskimi repatriantami przybyłymi do miasta. Po wyjeździe proboszcza Georga Wache parafia przeszła pod opiekę pierwszego polskiego proboszcza ks.dr Michała Białowąsa. Swoją funkcję pełnił z przerwami do 1965r. W czasie jego pracy w trudnych dla Kościoła czasach wykonał w 1960r. nowy dach nad zakrystią (poprzedni spalił się), a w 1964r. przemalowano niektóre fragmenty polichromii prezbiterium kościoła. Za czasów ks.Mariana Mościńskiego (1966-69) przeprowadzono naprawę wieży i przypór kościelnych. Sporo prac wykonano za czasów ks. Zdzisława Ostapiuka (1969-92). W latach 1971-74 przeprowadzono renowację sklepień oraz przemalowano polichromię wnętrza kościoła. Uruchomiono wszystkie dzwony oraz wymieniono kosze i rynny zabezpieczające pokrycie dachowe. W 1984r. wybudowano przy plebanii Dom Katechetyczny im. Stefana kardynała Wyszyńskiego. Za czasów ks.Romualda Brudnowskiego (1992-95) rozpoczęto remont ołtarza głównego, który ukończono za czasów ks.Jerzego Kosa. Nowy proboszcz podjął się także renowacji ambony oraz dwóch bocznych ołtarzy. Jednak główną inwestycją ks.Kosa było założenie w kościele w 1997r. ogrzewania gazowego. Przeprowadzono również renowację witraży, wymieniono wejściowe drzwi. Rozpoczęto takżę gruntowny remont kościelnych organów.

W latach 1945-2005 parafią noworudzką zarządzali następujący proboszczowie, którzy pełnili jednocześnie funkcję dziekana dekanatu noworudzkiego:
1946 - 1953 Michał Białowąs
1953 - 1957 Kazimierz Bohusz
1957 - 1965 Michał Białowąs
1966 - 1969 Marian Mościński
1969 - 1992 Zdzisław Ostapiuk
1992 - 1995 Romuald Brudnowski
1995 - nadal Jerzy Kos

Noworudzki kościół parafialny jest jednym z piękniejszych przykładów sakralnego neogotyku na Dolnym Śląsku, chociaż znawcy twierdzą, że wzorem dla niego jest zarówno niemiecka architektura romańska, francuskie wczesnogotyckie i gotyckie katedry, niemieckie kościoły halowe i niemiecki gotyk ceglany. Budowla ta o olbrzymich rozmiarach zaprojektowana została na planie krzyża łacińskiego w formie trójnawowego, wydawałoby się kościoła halowego. Jednak wymiary naw mogą wskazywać na bazylikę, bowiem wysokość wewnętrzna nawy głównej dochodzi do 18 m, natomiast naw bocznych do 16 m. Prostokąt osi podłużnej krzyża nawy głównej ma 53 m długości i 22 m szerokości. Doliczając prezbiterium, długość kościoła wynosi 72 m, a pełna szerokość (w transepcie) 24 m. Materiałem budowlanym była czerwona palona cegła, pomiędzy którą w filarach występuje również cegła glazurowana koloru ciemnobrunatnego. Szczególnego charakteru świątyni nadaje wysoka na 72m wieża. Wnętrze kościoła jest bardzo urozmaicone.

Ołtarz główny i prezbiterium

Poświęcony jest patronowi kościoła i pochodzi z monachijskiej pracowni artystycznej Josepha Elsnera. Wykonany został w 1890r. z drewna bejcowanego.

św.Mikołaj - biskup miasta Miry, położonego w południowo - zachodniej części Azji Mniejszej. Nic konkretnego o nim nie wiadomo, ale według legend zasłynął z cnót i uczynków. Zmarł prawdopodobnie między 345 a 352 rokiem w Mirze i tam został pochowany. Jego relikwie prawdopodobnie zostały przewiezione przez włoskich kupców w 1087r. na skutek agresji Turków seldżuckich na Azję Mniejszą do włoskiego portu Bari.

Kult św.Mikołaja rozwinął się w Nowej Rudzie wraz z pojawieniem się w połowie XIII wieku osadników niemieckich, którzy zajmowali się przede wszystkim wypasem owiec, tkactwem, sukiennictwem i kupiectwem. św.Mikołaj był również patronem tych zawodów, stąd też jego kult wśród tego społeczeństwa był bardzo popularny i w Nowej Rudzie ukształtował się dość wcześnie. św.Mikołaj jest również i patronem innych parafii na Ziemi Kłodzkiej, m.in. w sąsiednich Świerkach.

Centralnym punktem ołtarza jest stalowe pozłacane tabernakulum, umieszczone tutaj w 1933r. na miejscu małego, drewnianego. Po obu jego stronach płaskorzeźby przedstawiające Chrystusa wysyłającego apostołów na Misje (po lewej) oraz Ostatnią Wieczerzę (po prawej). W antepedium ołtarza widnieją sceny ofiar ze Starego Testamentu: "Ofiara Melchizedecha" (po lewej), "Ofiara Abla" (po środku) i "Ofiara Izaaka" (po prawej). Nad tabernakulum znajduje się obraz przedstawiający patrona świątyni - św.Mikołaja jako biskupa w ornacie, mitrze i z pastorałem w ręku. U jego stóp trzy panny, które, jak głosi legenda, zostały przez niego wyposażone i przez to uratowane od nędzy i grzechu. Autorem obrazu jest Hieronimus Richter z Kłodzka, który namalował na nim także podobiznę budowniczego tego kościoła - księdza Ernesta Hoffmanna (gołym okiem niewidoczna z dołu dla patrzącego). Obraz otaczają rzeźby 9 świętych. Na górze NMP w towarzystwie św.Agnieszki i św.Apolonii. Obok obrazu św.Piotr i św.Paweł. Nad nimi po prawej stronie stoją św.Jan Nepomucen i św.Franciszek Salezy. Po lewej stronie św.Alojzy Gonzaga i św.Józef. Prezbiterium wybudowano w kształcie pięciokąta i oddzielone jest od transeptu trójkątną balustradą komunijną oraz sześcioma stopniami (jest wyższe od reszty świątyni). Na jego sklepieniu malowidła przedstawiające Chrystusa Zmartwychwstałego w otoczeniu św.Piotra i Pawła. W 9 - metrowych oknach znajdują się witraże wykonane w pracowni Dr Quidmanna, ufundowane przez rodzinę Olbrich w 1890r. Głównym tematem lewego witraża jest chrzest Jezusa w Jordanie, a prawego - scena wręczenia św.Piotrowi kluczy niebios.

Ołtarze boczne - prezbiterium

ołtarz św.Jana Nepomucena, dzieło rzeźbiarza Augusta Wittiga z Nowej Rudy. W środku obraz ołtarzowy, dzieło Hieronimusa Richtera, przedstawia patrona od powodzi w szatach kapłańskich, z krzyżem w ręku. Obok rzeźby przedstawiające św.Salezego i św.Barbarę.
-ołtarz św.Stanisława Kostki, również dzieło Augusta Wittiga. Obok obrazu patrona młodzieży stoją figury św.Błażeja i św.Katarzyny.
Pierwotnie był to ołtarz poświęcony św.Antoniemu z Padwy, przedstawionemu na obrazie ołtarzowym z dzieciątkiem Jezus, które mu się według legendy ukazało, gdy późną nocą rozczytywał się wPiśmie św.w Camposampiero. Nie wiadomo z jakich przyczyn umieszczono w nim namalowany w 1947r. obraz św.Stanisława Kostki. Co stało się z poprzednim obrazem, nie wiadomo.

August Wittig - urodził się 14 maja 1881 w Nowej Rudzie jako syn Hermanna Wittiga i wnuk twórcy szopki wambierzyckiej Longinusa. Ukończył szkołę ludową, następnie uczył się przez 6 lat rzeźbiarstwa, złotnictwa i stolarstwa w warsztatach sztuki kościelnej, które założył jego ojciec. W latach 1904 - 1907 studiował na akademii sztuki we Wrocławiu u prof. Pölziga. Następnie uczył się przez rok w biurze budowy kościołów Ludwika Schneidera we Wrocławiu. W latach 1915 - 1918 walczył w armii niemieckiej na frontach I wojny światowej. Po jej zakończeniu zamieszkał w Nowej Rudzie przy ówczesnej ul. Hutweide 5 (obecnie ul. Stara Osada), gdzie mieścił się jego warsztat. W swej sztuce ulegał wpływom prof. Dell Antonia z Jeleniej Góry - Cieplic. Pozostawił po sobie wiele cennych dzieł. Do nich zaliczymy m.in.: w kościele parafialnym dwa ołtarze w prezbiterium, rzeźby: Matki Boskiej Anielskiej, Matka Boska Zwiastowania, ramy do obrazów stacji Drogi Krzyżowej, otoczenie rzeźb Schmidta i Elsnera. W kaplicy poświęconej poległym górnikom z katastrofy z 1930r. w Jugowie wykonał rzeźbę Chrystusa na krzyżu. Spod jego ręki wychodziły rzeźby uduchowione, wyrazowe i pełne treści. Umiał w nich przekazać własne przeżycia wewnętrzne. W 1946r. wyjechał wraz z rodziną do Niemiec, gdzie zmarł w 1967 r.

Ołtarze boczne - strona południowa

ołtarz św.Franciszka z Asyżu, dzieło rzeźbiarza Schmidta z Lądka - Zdroju.
W środku obraz przedstawiający świętego na górze Alvero, który z rozłożonymi rękami w zachwycie wpatrzony jest w ukrzyżowanego Chrystusa.
Obraz ten uratował się z poprzedniego spalonego kościoła. Przechowywany był przez dłuższy czas w szpitalu, do kościoła oddano go w 1943r.

ołtarz św.Józefa, dzieło powstałe w warsztacie mistrza Dorfa z Niwnic, k. Nysy.
Ufundowany przez katolicki związek czeladników w Nowej Rudzie.
Obraz namalowany przez Hieronimusa Richtera przedstawia św.Józefa z błogim wyrazem twarzy, ponieważ trzyma w ramionach Dzieciątko Jezus. Po prawej stronie rzeźba Abrahama, po lewej św.Joachima, ojca NMP. Z obu stron ołtarza znajdują się okna witrażowe, z których jedno przedstawia tajemnice radosne Różańca, drugie zaś sceny z życia św.Józefa: jako głowy św.Rodziny, gospodarza domu w trakcie pokłonu Trzech Króli, opiekuna w ucieczce do Egiptu, żywiciela przez pracę zarobkową i wreszcie szczęśliwą śmierć w obecności Jezusa i Maryi.

Ołtarze boczne - strona północna

ołtarz Najświętszego Serca Pana Jezusa, dzieło również wspomnianego już mistrza Schmidta z Lądka-Zdroju. W części głównej obraz Hieronimusa Richtera, obok którego rzeźby Małgorzaty Marii Alacoque i św.brata Paschalisa Baylon, czcicieli Serca Jezusa. W środku mensy ołtarzowej znajduje się kopia figurki tzw. Praskiego Dzieciątka Jezus (Jezulatko), która została wykonana w oparciu o praski oryginał. Sukienka pochodzi z bystrzyckiej pracowni paramentów kościelnych. Oryginał praski, wykonany z wosku (150 cm), został sprowadzony z Hiszpanii przez księżniczkę Polyxenę z rodu Lobkowitzów w 1628r. i znajduje się w ołtarzu bocznym kościoła Matki Boskiej Zwycięskiej przy ul. Karmelickiej na Małej Stranie w Pradze.

ołtarz Matki Boskiej Różańcowej, dzieło wspomnianego już rzeźbiarza Dorfa z Niwnic k. Nysy. Obraz główny przedstawia Królową Różańca Świętego, która wręcza perłowy sznur paciorków różańcowych św.Dominikowi. Obok stoją postacie św.Moniki ze świętym Augustynem oraz św.Anny, matki NMP z Maryją. Po obu stronach ołtarza witraże, które przedstawiają treści bolesnych i chwalebnych tajemnic Różańca.

Figury świętych

Oprócz figur ołtarzowych są jeszcze figury umieszczone na filarach. Są to przede wszystkim postacie 12 apostołów, z tym, że dwóch (św.Piotr i św.Paweł) znajduje się w ołtarzu głównym. Pozostałe figury znajdują się w nawie głównej. Wykonane w różnych warsztatach, wszystkie mają po 180 cm wysokości. Pomiędzy prezbiterium a transeptem znajdują się rzeźby św.Jana (z kielichem) i św.Jakuba Większego. Przy filarach transeptu widzimy (od lewej patrząc w kierunku ołtarza) św.Filipa (z krzyżem i św.Księgą), Matki Bożej Królowej Wszechświata i św.Bartłomieja (z nożem). Rzeźby wzdłuż nawy głównej (od transeptu w kierunku wejścia głównego) po lewej stronie przedstawiają: św.Andrzeja, św.Tadeusza (z maczugą i podobizną Chrystusa) i św.Tomasza (z włócznią). Po prawej stronie: św.Jakuba Mniejszego (z toporem), św.Mateusza i św.Szymona Zelotesa (z piłą).

Figury świętych: Tomasza, Szymona, Tadeusza i Mateusza wykonał w latach 1890 - 1895 kłodzki rzeźbiarz Franz Wagner. Figury świętych: Jakuba Większego i Jana są autorstwa mistrza Schmidta z Lądka - Zdroju i powstały w 1890r. Podobnie powstały figury świętych: Andrzeja i Jakuba Mniejszego, tyle, że już w pracowni Josepha Elsnera w Monachium. W tej pracowni w 1914r. powstały również figury świętych: Filipa i Bartłomieja, ufundowane przez rodzinę Kranz, która była właścicielem fabryki tytoniu. Figury Schmidta i Elsnera stoją na konsolach w formie aniołów, które wyłaniają się z kielichów kwiatów i trzymają banderolę z imieniem świętego. Ponad figurami znajdują się ozdobne baldachimy. Te bogate ozdobienia rzeźb są dziełem Augusta Wittiga.

Ciekawą rzeźbą jest niewielki wizerunek św.Mikołaja, pochodzący z około 1750 r., przedstawiający biskupa w sutannie, komży i mitrze na głowie. W prawej ręce trzyma pastorał, a w lewej prawdopodobnie trzy kule, na piersi duży krzyż. Figura stoi na konsoli, na której znajduje się łaciński napis: S. Nikolaus, ora pro nobis (św.Mikołaju, módl się za nami). Rzeźba znajduje się nad drzwiami do zakrystii.

Obok ołtarza św.Józefa znajduje się figura św.Franciszka z Asyżu, uratowana z poprzedniego spalonego kościoła. Najcenniejszą rzeźbą w noworudzkim kościele parafialnym jest wykonana w piaskowcu przez Hansa Walthera w 1511r. rzeźba św.Krzysztofa, którą wmurowano na ścianie nad kropielnicą w przedsionku bocznego wejścia od strony południowej. Wcześniej znajdowała się na zewnętrznym murze kościoła Wniebowzięcia NMP nisko, blisko koryta Włodzicy. Figura św.Szczepana

św.Krzysztof - o jego życiu nic nie wiadomo. Według legendy, autorstwa Jakuba z Voraginy był członkiem dzikiego plemienia. Postanowił służyć najsilniejszemu, dlatego też był najpierw u cesarza, potem u diabła. Ochrzczony przez pustelnika osiadł nad rzeką. Pewnego razu przenosił przez nią na barkach małe dziecko, które okazało się dla niego bardzo ciężkie. Jak się poźniej okazało, było to Dzieciątko Jezus. Jest patronem chorych, flisaków, kierowców i wszelkich przewodników. Przedstawia się go jako olbrzyma przechodzącego przez rzekę, w ręku trzyma maczugę, na barkach Dzieciątko Jezus.

Rzeźba ta jest uważana za jedną z najstarszych tego typu na Ziemi Kłodzkiej.

Ambona

Wykonana w stylu neogotyckim w monachijskim warsztacie Josepha Elsnera. Jej kosz ozdobiony jest płaskorzeźbami przedstawiającymi czterech ewangelistów. Na baldachimie widzimy czterech Ojców kościoła rzymsko - katolickiego: Ambrożego, Augustyna, Grzegorza i Hieronima. Nad nimi postać Chrystusa, jako Najwyższego Nauczyciela.

Chrzcielnica

Znajduje się przed ołtarzem Matki Boskiej Różańcowej.
Powstała w końcu XIX wieku. Wykonana z szarego sztucznego piaskowca. Mosiężne przykrycie studzienki wykonano w kształcie gotyckiej korony, na szczycie której znajduje się postać św.Jana Chrzciciela.

Inne przedmioty wnętrza

konfesjonały - wykonane w stylu neogotyckim, ustawione w kościele w 1895r.

obrazy Drogi Krzyżowej - namalowane przez artystę-malarza Hansa Wörndle z Kłodzka, poświęcone 5 marca 1924 roku, ramy do nich wykonał August Wittig

organy - wykonała je w 1889r. świdnicka firma Schlag i Synowie. Są to potężne instrumenty o trzech manuałach i 50 brzmiących głosach o napędzie elektrycznym. W czasie I wojny światowej w 1917r. zabrano z nich na cele wojenne 637 kg piszczałek. Na ich miejsce w grudniu 1927r. wstawiono nowe, wykonane z aluminiowej cynkowanej blachy. Obudowa ich wykonana jest z bejcowanego na ciemny brąz drewna. Obecnie przechodzą renowację.

dzwony - obecne umieszczone zostały na miejscu trzech poprzednich, odlanych z brązu, które ważyły 5010 kg. Obecne cztery wykonane zostały w odlewni stali w Bochum, a umieszczono je na wieży w 1919r. Brzmią w akordzie c- moll. Po raz pierwszy odezwały się z wieży w Wielką Sobotę, 28 marca 1919r.

1.Dzwon św.Mikołaja
Średnica - 170 cm
Wysokość - 156 cm
Waga - 1895 kg
Święty Mikołaju, módl się za nami.
Z Bogiem za Kościół i Ojczyznę
Tonacja C

2. Dzwon Najświętszej Maryi Panny
Średnica - 143 cm
Wysokość - 135 cm
Waga - 1267 kg
św.Maryjo, módl się za nami, Boże,
obdarz nas pokojem w naszych czasach
1918. Tonacja Es

3. Dzwon św.Barbary
Średnica - 150 cm
Wysokość - 120 cm
Waga - 720, 5 kg
św.Barbaro, módl się za nami.
Na pobożną pamiątkę ofiar
wojny 1918
Tonacja G

4. Dzwon św.Józefa
Średnica - 75 cm
Wysokość - 83 cm
Waga - 311, 5 kg
Święty Józefie, módl się za nami,
Boga chwalę, zmarłych opłakuję
1918
Tonacja C

dwa żyrandole - wykonane w 1896r. według wzoru żyrandoli z katedry w Akwizgranie (Aachen) przez ślusarza Tadeusza Bittnera z jednego olbrzymiego, którego zamówił inż. Ebers. Przeróbka została dokonana na prośbę parafian, którzy ponoć obawiali się o własne bezpieczeństwo.

płyta nagrobna - wskazuje grób proboszcza noworudzkiego ks.Ernesta Hoffmanna, który był inicjatorem odbudowy kościoła parafialnego po pożarze poprzedniego. Zmarł w Pradze w 1889 roku, a parafianie sprowadzili jego zwłoki i pochowali go w nieukończonej jeszcze świątyni.

Teren przykościelny

dawny cmentarz, od 1885r. plac kościelny
Pierwszy cmentarz, jeszcze przy kościele ewangelickim św.Mikołaja, powstał przed 1596r. i został założony na stromym brzegu Włodzicy. Stopniowo go powiększano, a po 1624r. był ponownie użytkowany przez katolików. W 1635r. powstała nowa brama cmentarna, zwana też kościelną. Około połowy XVIII wieku cmentarz otoczono murem, a w latach 1751-52 stała na nim mała kostnica. Cmentarz zamknięto w 1818r.
Rok po pożarze kościoła w 1884r. cmentarz zrównano z ziemią i zamieniono na plac kościelny. Plac wydzielono stylowym ogrodzeniem, murowanym w całości lub częściowo. Początkowo wybrukowano go kocimi łbami, a w 1919r. kostką granitową.

Z dawnego cmentarza przykościelnego zachowały się trzy płyty nagrobne, które umieszczono w murze przykościelnym. Jedna pochodzi z 1617r. i przedstawia rodzinę Kesslerów. Druga z 1631r. przedstawia płaskorzeźbę niewiasty imieniem Judyta. Trzecia, znacznie skromniejsza, z 1798r. dotyczy Franza Reimanna. Obok nich płyta upamiętniająca powiększenie cmentarza z 1631r.

Naprzeciw muru przy kościele znajduje się ocalały z pożaru z 1884 r., wykonany w I poł. XVIII w. krucyfiks. Jest to barokowa figura Chrystusa z silnie rozwianym perizonium rozpięta na nowym, dodanym na przeł. XIX/XX wieku, krzyżu.

kaplica przy kościele
traktowana jest jako symboliczny pomnik na wspólnym grobie zmarłych. To tutaj pogrzebano ekshumowane szczątki podczas likwidacji cmentarza. Kaplica wzniesiona w stylu gotyku ceglanego według projektu wykonanego prawdopodobnie przez J. Ebersa została poświęcona 17 października 1898r. We wnętrzu kaplicy rzeźba przedstawiającą Pietę. Wyremontowana w 1995 roku.

plebania
została wzniesiona zapewne według projektu J. Ebersa w stylu gotyku ceglanego w latach 1887 - 1888. Jest to trzykondygnacyjny budynek, który, podobnie jak kościół, dominuje w panoramie miasta. W nim znajduje się siedziba probostwa parafii św.Mikołaja oraz dekanatu noworudzkiego.

dom katechetyczny im. Stefana kardynała Wyszyńskiego
zbudowany na miejscu dawnego ogrodu w latach 1982 - 1984. Uroczyste poświęcenie miało miejsce 22 września 1984r. Po podjęciu decyzji przez państwo o nauczaniu religii w szkołach przestał pełnić swoją funkcję i przez pewien okres mieściła się w nim filia Rejonowego, a później Powiatowego Urzędu Pracy.

do góry

Dwór Górny, była komenda hufca ZHP, ul. Kościelna 30

Niegdyś dwór ten należał do wsi Włodowice, a w XIX w. nazywany był Dworem Włodowickim Górnym (Oberwalditzer Schloß). Obecnie leży na obszarze Nowej Rudy. Należał do tzw. Dóbr Górnych, które były własnością noworudzkich Stillfriedów. Dwór ten został wzniesiony w 1589r. przez Bernharda von Stillfried. Ma bardzo interesujący portal, który został wykonany najprawdopodobniej przez włoskiego kamieniarza, o czym świadczą liczne motywy zdobnicze, takie jak: maszkarony, delfiny, liście i wić akantu oraz inne.

W czasie wojny trzydziestoletniej oraz w II poł. XVIIIw. dwór pełnił okresowo siedzibę właścicieli dóbr noworudzkich. Należący do Stillfriedów odgrywał w trudnych dla nich czasach wojennych ważną rolę. W latach ok. 1796 - 1819 w jednej sali odprawiane były nabożeństwa dla tutejszej wspólnoty ewangelickiej. W 1812r. dwór został wykupiony od rodu Magnisów (właściciele dóbr noworudzkich po Stillfriedach od 1810 r.) przez rodzinę Tschischwitzów, którzy mieli go w swych rękach do 1930r.

W 1823r. spłonął, a odbudowano go zapewne jeszcze w I poł. XIXw., bowiem świadczą o tym pewne formy naczółkowego dachu. Był przebudowywany w latach ok. 1850- 1860 i nawiązywał w swej formie do neoklasycyzmu oraz tudorowskiego neogotyku. Do 1930r. pełnił funkcję siedziby szlacheckiej, później użytkowany był jako rządcówka. Po 1945r. miał w nim siedzibę Młodzieżowy Dom Kultury, przez pewien czas znajdowała się w nim Miejska Biblioteka Publiczna oraz Ognisko Pracy Pozaszkolnej. Ostatnio był siedzibą Komendy Hufca ZHP.

Obecnie budynek znajduje sie w rękach prywatnych i został zamieniony na hotel

do góry